Ustalenie Charakteru zawodowego działalności
Przepisy, które wprowadzają rozszerzoną ochronę, znajdują zastosowanie do umów zawieranych przez indywidualnych przedsiębiorców. Chodzi więc wyłącznie o osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, określone w art. 431k.c. Powinny one prowadzić działalność gospodarczą we własnym imieniu, natomiast sam rodzaj działalności nie ma znaczenia.
Aby ustalić, czy znajdują zastosowanie przepisy wprowadzające rozszerzoną ochronę prawną indywidualnego przedsiębiorcy, konieczne jest wykonanie dwustopniowego testu. Jeżeli przedsiębiorca zawiera umowę z osobą fizyczną, należy zbadać:
1) bezpośredni związek z działalnością gospodarczą tej osoby,
2) zawodowy charakter umowy.
W ramach powyższego testu w pierwszej kolejności należy postawić pytanie, czy umowę zawiera się w bezpośrednim związku z działalnością gospodarczą osoby fizycznej. W przypadku gdy taki związek nie występuje, trzeba uznać ją za konsumenta (zob. art. 221 k.c.). Stosuje się wtedy bezpośrednio właściwe przepisy przewidujące ochronę normatywną konsumenta. Nie ma potrzeby dalszego badania, czy umowa ma charakter zawodowy.
I tak dla przykładu – Jeżeli osoba fizyczna w ogóle nie prowadzi działalności gospodarczej i zawiera umowę z przedsiębiorcą, zawsze powinna być uważana za konsumenta.
Dalej, jeżeli dana osoba prowadzi działalność gospodarczą, należy sprawdzić, czy zawierana umowa stanowi fragment prowadzonej działalności gospodarczej osoby fizycznej albo bezpośrednio przyczynia się do rezultatów ekonomicznych w ramach tej działalności. Dla przykładu – Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą polegającą na produkcji i sprzedaży pewnych towarów. Kupuje maszynę potrzebną do takiej produkcji. Zawarta umowa pozostaje w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą tej osoby. Występuje ona zatem jako przedsiębiorca.
Co jednak w sytuacji, gdy osoba fizyczna zawiera z przedsiębiorcą umowę dotyczącą świadczenia, które ma zamiar wykorzystywać jednocześnie w swojej działalności gospodarczej (zawodowej) oraz na potrzeby osobiste?
W takiej sytuacji konieczne jest wtedy ustalenie dominującego celu umowy. Uznaje się, że w przypadku gdy strony (osoba fizyczna i przedsiębiorca) zawierają umowę o mieszanych celach, a cel, który bezpośrednio wiąże się z działalnością gospodarczą (zawodową) osoby fizycznej, nie ma charakteru dominującego, osobie tej trzeba przypisać status konsumenta. W przeciwnym razie należy potraktować ją jako przedsiębiorcę.
Tutaj warto jeszcze wskazać, że gdy w dokumencie umowy (np. w komparycji) albo innych relewantnych dokumentach (np. w zamówieniu) zamieszczono informacje o działalności gospodarczej (zawodowej) osoby fizycznej, powstaje domniemanie faktyczne, że działa ona jako przedsiębiorca w związku z zawarciem i wykonaniem tej umowy (art. 231 k.p.c.). Na osobie tej spoczywa wtedy ciężar dowodu, że w rzeczywistości jest konsumentem i jej kontrahent-przedsiębiorca o tym wiedział (art. 6 k.c.).
Gdy już ustalimy związek z działalnością gospodarczą danej osoby, należy ustalić jej ewentualny zawodowy charakter.
Jeżeli osoba fizyczna występuje w charakterze przedsiębiorcy i zawiera umowę w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, należy zbadać, czy umowa ta ma dla niej charakter zawodowy. Tym samym trzeba postawić pytanie, czy indywidualny przedsiębiorca specjalizuje się w dziedzinie objętej umową. Jeżeli nie, przysługuje mu na podstawie omawianych przepisów ochrona prawna na zasadach określonych dla konsumenta. Dla przykładu, indywidualny przedsiębiorca prowadzi sklep spożywczy. Zawiera umowę o dostarczanie energii elektrycznej do tego sklepu. Nie specjalizuje się w produkcji energii elektrycznej ani w obrocie nią, więc umowa nie ma dla niego charakteru zawodowego. W konsekwencji może skorzystać z rozszerzonej ochrony normatywnej.
Nadto, dana umowa ma charakter zawodowy dla indywidualnego przedsiębiorcy, gdy w odniesieniu do jej zawarcia i wykonania można go traktować jako profesjonalistę (specjalistę). Można więc oczekiwać wtedy od niego wysokiego stopnia kompetencji, wiedzy, doświadczenia, organizacji, sprawności oraz staranności. Dla przykładu, indywidualny przedsiębiorca zawodowo zajmuje się handlem artykułami chemicznymi. Jeżeli zawiera umowę dotyczącą kupna takich artykułów od innego przedsiębiorcy, można oczekiwać od niego wysokiej staranności m.in. co do brzmienia klauzul umownych. Jeżeli zaniedba ich sprawdzenie, zawiera umowę na własne ryzyko. Umowa taka ma dla niego charakter zawodowy, więc nie korzysta on wtedy z rozszerzonej ochrony normatywnej m.in. przed klauzulami abuzywnymi.
W omawianych przepisach zamieszczono wskazówkę odnośnie do badania tej przesłanki. Powinno się ją ustalać w oparciu o przedmiot wykonywanej przez indywidualnego przedsiębiorcę działalności gospodarczej. Informacje o tym przedmiocie udostępnia się w CEIDG. W związku z tym można sformułować domniemanie faktyczne, że umowa zawarta w ramach przedmiotu działalności ujawnionego w CEIDG ma dla indywidualnego przedsiębiorcy charakter zawodowy (art. 231 k.p.c.). Na osobie tej spoczywa wtedy ciężar dowodu, że odnośnie do zawartej umowy w rzeczywistości przesłanka „zawodowości” nie została spełniona i jej kontrahent-przedsiębiorca o tym wiedział (art. 6 k.c.).
Ustalając zawodowy charakter umowy, można opierać się również m.in. na:
- drukach handlowych indywidualnego przedsiębiorcy,
- jego oświadczeniach,
- posiadanym lokalu przedsiębiorstwa,
- stronie internetowej,
- prowadzonej reklamie,
- dotychczasowych kontaktach gospodarczych.
Należy również zaznaczyć, że umowy mają charakter zawodowy dla indywidualnego przedsiębiorcy, gdy są przez niego zawierane w sposób typowy, powtarzalny, w zwykłym toku czynności w ramach prowadzonej rzeczywiście działalności gospodarczej. Dla przykładu, indywidualny przedsiębiorca świadczy usługi budowlane. Wszelkie umowy o roboty budowlane, które zawiera ze swoimi klientami, mają dla niego charakter zawodowy.
Warto również wskazać, że jeżeli indywidualny przedsiębiorca kupuje pewne rzeczy w celu dalszej odsprzedaży, obie umowy mają dla niego charakter zawodowy. Dotyczy to również kupna rzeczy od hurtownika w celu sprzedaży detalicznej. Dla przykładu indywidualny przedsiębiorca prowadzi sklep z materiałami papierniczymi. Kupuje od hurtownika takie materiały do swojego sklepu. Umowy sprzedaży zawarte z hurtownikiem mają dla tego przedsiębiorcy charakter zawodowy. Taki sam charakter mają umowy zawarte z klientami sklepu. Analogiczna sytuacja występuje jeżeli indywidualny przedsiębiorca prowadzi działalność produkcyjną i kupuje materiały niezbędne do produkcji, z których potem tworzy produkt.